10 sty, 2016
otyłość, epidemia otyłości, nadwaga, dietetyk poznań

Otyłość staje się coraz poważniejszym problem XXI wieku. Obecnie możemy mówić o epidemii tego schorzenia, które otrzymało swój kod w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób. Pomimo szerokiego spektrum przyczyn, za najważniejszą uważa się zmianę stylu życia, w tym przede wszystkim zmniejszenie aktywności fizycznej i zwiększenie spożycia wysoko przetworzonych produktów o dużej gęstości energetycznej, czyli niezdrową dietę.

Przyrost masy ciała i rozwój otyłości to zjawisko niekorzystne ze względu na konsekwencje jakie ze sobą niesie. Zbyt duża masa ciała może być przyczyną, między innymi: cukrzycy typu II, nadciśnienia tętniczego czy miażdżycy. Ponadto otyłość łączona jest z podwyższonym ryzkiem zapadalności na nowotwory. Ważnym aspektem jest także pogorszenie komfortu życia oraz estetyka wyglądu zewnętrznego, co może przełożyć się na zły stan psychiki chorego.

 

Nadwaga i otyłość stają się coraz większym problemem epidemiologicznym, który dotyczy nie tylko osób dorosłych, ale także dzieci i młodzieży. Liczba osób z nadwagą i otyłością, znacząco wzrosła w przeciągu ostatnich dwudziestu lat, do tego stopnia, że w niektórych krajach wysoko rozwiniętych, liczba osób z nadwagą, bądź otyłością stanowi 50-65% całej populacji, co znaczy, że jedynie 1/3 ludności posiada prawidłową masę ciała. Z tego powodu otyłość została uznana za epidemię XXI wieku. Liczba osób z nadwagą i otyłością w poszczególnych krajach, znacząco się różni. W Chinach, Japonii czy niektórych krajach afrykańskich jest to 5% populacji. W Stanach Zjednoczonych Ameryki i w krajach europejskich odsetek ten jest już wyższy i wynosi około 65% dla populacji amerykańskiej, w tym u połowy osób zdiagnozowano otyłość.

 

Otyłość jest definiowana jako wieloczynnikowy, przewlekły stan chorobowy, rozwijający się przy współdziałaniu czynników środowiskowych i genetycznych, charakteryzujący się skumulowaniem tkanki tłuszczowej. Dzieje się tak w wyniku nadmiernego wypełnienia triacyloglicerolami już istniejących komórek tłuszczowych (hipertrofia) lub tworzeniem nowych (hiperplazja), lub wystąpienia obu zjawisk jednocześnie. Stan ten prowadzi do upośledzenia funkcjonowania organizmu człowieka i wpływa na zwiększenie ryzyka chorobowości i śmiertelności z powodu powikłań otyłości.

 

Najczęściej używanym wskaźnikiem do ocenienia prawidłowości masy ciała jest wskaźnik Queteleta, który został upowszechniony pod nazwą Body Mass Index (w skrócie: BMI). Wskaźnik masy ciała pokazuje zależność pomiędzy wysokością, a masą ciała pacjenta. Oblicza się go ze wzoru:

 

BMI = MASA CIAŁA (w kilogramach) / [WYSOKOŚĆ CIAŁA (w metrach)]^2

 

Według kryteriów przyjętych przez WHO, prawidłowy zakres BMI, określany jako „norma”, mieści się w granicach 18,50-24,99. Nadwagę stwierdza się gdy wskaźnik BMI jest większy bądź równy 25,00. Wyznaczono również stan „przed-otyłości”, którego zakres BMI obejmuje 25,00-29,99. Każda wartość wskaźnika masy ciała wyższa bądź równa 30,00, definiowana jest jako otyłość, kolejno: 30,00-34,99 – otyłość pierwszego stopnia, 35,00-39,99 – otyłość drugiego stopnia, oraz ≥ 40 – otyłość trzeciego stopnia czyli „otyłość olbrzymia”.

 

Jednak posługiwanie się wskaźnikiem Queteleta posiada pewne ograniczenia. Ze względu na swój statyczny charakter, wskaźnik ten nie uwzględnia fizjologicznych wahań w proporcji masy tłuszczowej, mięśniowej i kostnej, które zależą od budowy organizmu. Na wartość BMI będzie wpływał szereg czynników, takich jak wiek, płeć, typ budowy ciała, a także wytrenowanie organizmu, co powinno być uwzględnione w trakcie oceny stanu odżywienia pacjenta.

 

Z kolei do oceny masy ciała u dzieci i młodzieży, ze względu na dynamikę rozwojową tej grupy populacyjnej, stosuje się siatkę rozkładu percentylowego, na którą naniesione są wartości wskaźnika Queteleta. W tym przypadku za stan normy uznaje się wyniki w zakresie od 5. do 85. percentyla, stan  nadwagi stwierdza się przy wartoścach powyżej 85. percentyla, a otyłość powyżej 95. percentyla.

 

Dlatego też otyłość można także stwierdzić gdy procent zawartości tłuszczu w ciele  mężczyzn przekracza 22%, zaś u kobiet 32% należnej masy ciała [tabela 1]. Jak już wspomniano, ważne jest aby określić masę poszczególnych tkanek, a nie tylko ogólną masę ciała. Natomiast jeśli rozpatruje się jedynie ogólną masę ciała, umowną granicą jest wartość 120% prawidłowej masy ciała, co odpowiada wartości BMI=30 kg/m2. W praktyce klinicznej używany jest także termin „nadwaga”, który uważa się za stan przed otyłością i wskazujący na możliwość jej wystąpienia. Do tej kategorii przypisuje się osoby, których rzeczywista masa ciała wynosi 110-120% prawidłowej masy ciała lub których BMI mieści się w zakresie 25-30 kg/m2.

 

MASA CIAŁA ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU W CIELE [%]
U MĘŻCZYZN
ZAWARTOŚĆ TŁUSZCZU W CIELE [%]
U KOBIET
Prawidłowa 9-18 14-28
Nadwaga 19-22 29-32
Otyłość > 22 > 32

Tab. 1. Procentowa zawartość tłuszczu w odniesieniu do masy ciała (źródło: Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Kliniczna definicja nadwagi i otyłości. [W:] Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Otyłość zespół metaboliczny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007: 26-41).

 

Najpowszechniejszą metodą leczenia otyłości, a zarazem podstawową metodą, jest dietoterapia. Jej celem jest otrzymanie ujemnego bilansu energetycznego, co pozwoli organizmowi pacjenta na stopniowe spalanie jego zapasów. Dieta taka powinna posiadać następujące cechy:

  • dostarczać organizmowi mniej kalorii niż wynosi jego zapotrzebowanie
  • dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych
  • składać się z 4-5 małych posiłków
  • uwzględniać zwyczaje żywieniowe pacjenta
  • być łatwa w przygotowaniu i stosowaniu
  • być przeznaczona do długotrwałego stosowania

 

Deficyt energetyczny w przypadku diet redukujących może być dostosowany indywidualnie do pacjenta. W niektórych przypadkach może to być 500 kilokalorii, a w innych nawet 1000 kilokalorii na dobę lub więcej. Daje to najbardziej optymalny spadek masy ciała, który wynosi 0,5-1,0 kg tygodniowo. Podczas stosowania tych diet bardzo ważne jest aby spełnić zapotrzebowanie pacjenta na składniki odżywcze, takie jak białka, węglowodany (zwłaszcza błonnik pokarmowy), tłuszcze, witaminy i składniki mineralne. Z tego względu diety te są bogate w warzywa, pełnoziarniste produkty zbożowe, a ubogie w produkty o wysokiej gęstości energetycznej. Bardzo ważne są także techniki kulinarne, które stosuje pacjent. Powinien on zrezygnować z tych, które zwiększają kaloryczność potrawy – jak smażenie, duszenie czy obsmażanie i zastąpić je gotowaniem w wodzie, na parze, bądź pieczeniem w folii czy pergaminie. Czynnikiem, który pomaga w uzyskaniu ujemnego bilansu energetycznego jest aktywność fizyczna. Dzięki niej zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne organizmu. Powinna ona być podstawą w leczeniu pacjenta z otyłością, a jej natężenie zależne od możliwości i stanu zdrowia chorego.

 

Inną metodą, dużo bardziej inwazyjną jest operacja bariatryczna (różnego typu), ale to jest temat na inny wpis.

Źródła:

  1. Bernas M.: Kliniczna definicja i ocena otyłości. Terapia 2005; 166 (5): 7-9.
  2. Gawęcki J.: Żywienie człowieka. Podstawy nauki o żywieniu. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
  3. Grzymisławski M., Gawęcki J.: Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
  4. Jarosz M., Kłosiewicz-Latoszek L.: Otyłość. Zapobieganie i leczenie. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006, 2009.
  5. Kardasz M., Pawłowska D.: Wpływ otyłości w dzieciństwie na przyszłe życie człowieka dorosłego. Nowa Pediatria 2008; 2: 35-40.
  6. Kobus G., Łagoda K., Dobrzycki S., Bachórzewska-Gajewska H.: Otyłość jako problem społeczny. Leczenie i prewencja otyłości. Terapia 2010; 236 (3): 62-67.
  7. Pawlaczyk B.: Zarys pediatrii. Podręcznik dla studiów medycznych. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2006: 40-48.
  8. Sattar N., Lean M.: ABC otyłości. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009.
  9. Szczepańska E.: Postępy w leczeniu otyłości. Postępy Nauk Medycznych 2008; 3: 203-210.
  10. Szymocha M., Bryła M., Maniecka – Bryła I.: Epidemia otyłości w XXI wieku. Zdrowie Publiczne 2009; 119 (2): 207-212.
  11. Szyndler A., Chrostowska M., Narkiewicz K.: Modyfikacja stylu życia jako podstawa leczenia otyłości. Kardiologia na co Dzień 2007; 3 (2): 84-88.
  12. Tatoń J., Czech A., Bernas M.: Otyłość zespół metaboliczny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2007: 266-301.
  13. Zahorska-Markiewicz B.: Otyłość-epidemia XXI wieku. Profilaktyka i leczenie zachowawcze otyłości. Postępy Nauk Medycznych 2009 (7): 494-497.
  14. Zdjęcie artykułu ze strony: http://www.pixabay.com